Khái niệm căn bản
Một người có thể làm việc thiện và ca ngợi những hành động tốt đẹp, nhưng nếu họ luôn khinh ghét và báng bổ những ai làm việc ác, thì thực chất họ vẫn bị kẹt trong vòng xoáy thiện ác. Khi tâm họ nảy sinh khinh ghét hoặc báng bổ người khác, họ đã không còn giữ được bản chất thiện, mà đã dính mắc vào nghiệp bất thiện. Do đó, dù có làm việc thiện, nếu vẫn thụ động trong tư duy phán xét, cuộc sống của họ sẽ mãi là sự đan xen giữa thiện và ác.
Câu chuyện của một người bạn
Có một người bạn, kể từ khi bắt đầu tu học theo chánh pháp, đã nhận ra những mê tín dị đoan trong gia đình. Họ thấy cha mẹ thường xuyên đi xem bói, thắp hương, hay đốt vàng mã trong những dịp quan trọng. Sự bất lực và khó chịu đã khiến bạn ấy cảm thấy khổ tâm khi không thể thuyết phục cha mẹ thay đổi. Tuy nhiên, càng lên tiếng, thì sự tức giận của cha mẹ bạn ấy càng tăng lên.
Người bạn ấy đã chưa nhận thức được rằng đó là tự do tín ngưỡng của mỗi cá nhân. Không thể dùng tâm phân biệt để phá bỏ hoặc làm tổn thương niềm tin của người khác. Như thầy Viên Minh đã từng nói, những người không biết bơi đương nhiên sẽ phải bám víu vào bất kỳ cái phao nào họ tìm thấy; yêu cầu họ từ bỏ phao sẽ chỉ làm họ thêm tức giận.
Xóa bỏ tâm phân biệt
Tương tự, khi người ta chưa đủ tự tin hoặc chánh tín, hãy để họ bám vào niềm tin mà họ cảm thấy an tâm. Mỗi cá nhân đều có trình độ và căn cơ khác nhau, vì vậy có nhiều pháp môn khác nhau để đáp ứng nhu cầu của từng người. Dù chúng ta đang ở trình độ cao hơn, cũng không nên xem thường hoặc phê phán những cấp học thấp hơn; thay vào đó, cần chia sẻ chánh pháp một cách phù hợp với từng người.
Tâm không phân biệt có nghĩa là nhận thức được sự khác nhau về căn cơ và trình độ của chúng sinh, từ đó thể hiện sự thấu hiểu và thông cảm thay vì phán xét và gây chia rẽ. Người có hành vi sai trái không đồng nghĩa với việc họ hoàn toàn ác. Bản chất tâm của mọi chúng sinh đều có Phật tánh; chỉ vì họ đang bị vô minh, bản ngã tham, sân, si che mờ mà hành vi và nhận thức chưa hoàn thiện.
Tránh bị kẹt vào hiểu biết riêng
Khi một người tu học, họ thường tự mắc kẹt vào hiểu biết riêng của mình. Chẳng hạn, nếu ai đó chỉ có tri thức về một tông phái nhất định, họ có thể bắt đầu phán xét tông phái khác. Những xung đột và chiến tranh trên thế giới đều bắt nguồn từ việc này: con người không chấp nhận sự khác biệt và cực đoan trong niềm tin của bản thân, dẫn đến sự phát sinh của thù hận, nóng giận, và cuối cùng là những hành động sai lầm gây tổn thương cho nhau.
Nhiều người lầm tưởng rằng tâm không phân biệt có nghĩa là mọi thứ đều như nhau, nhưng đó là một quan niệm sai lầm (tà kiến). Người hiểu biết sự thật là người nhìn ra được bản chất nhị nguyên của cuộc sống, nhưng không dính mắc vào nó. Đây là trạng thái bất nhị hay trung đạo, tức là khả năng vượt lên trên nhị nguyên.
Kết luận
Tâm không phân biệt khuyến khích chúng ta phát triển sự thấu hiểu và chấp nhận sự khác biệt giữa các cá nhân, đồng thời giúp ta nhận ra rằng bản chất của mọi người đều giống nhau ở khía cạnh tâm linh. Qua đó, ta có thể sống hòa hợp hơn với chính mình và những người xung quanh.