Kẻ thù lớn nhất của bản ngã chính là khoảnh khắc hiện tại tức là sự sống đang diễn ra. Thời gian được xem là sự tiếp nối liên tục của nhiều khoảnh khắc, một số tốt, một số xấu. Nhưng nếu xem xét kỹ hơn, ta sẽ thấy không hề có nhiều khoảnh khắc như vậy; bao giờ cũng chỉ có duy nhất khoảnh khắc hiện tại mà thôi. Sự sống luôn diễn ra ngay lúc này, toàn bộ cuộc sống của ta mở ra trong hiện tại, trải dài liên tục. Ngay cả quá khứ hay tương lai cũng chỉ tồn tại khi ta hồi tưởng hoặc dự đoán về chúng, và ta đều hồi tưởng hoặc dự đoán trong khoảnh khắc duy nhất là khoảnh khắc hiện tại.
Vậy thì tại sao lại có nhiều khoảnh khắc đến vậy? Bởi vì khoảnh khắc hiện tại bị nhầm lẫn với những điều chứa đựng trong đó. Không gian của hiện tại bị nhầm lẫn với sự việc diễn ra bên trong không gian ấy. Sự nhầm lẫn giữa khoảnh khắc hiện tại với những gì diễn ra trong đó không chỉ làm xuất hiện ảo tưởng về thời gian mà cả ảo tưởng về bản ngã. Mọi việc dường như phụ thuộc vào thời gian, nhưng tất cả đều diễn ra ngay bây giờ.
Có rất nhiều bằng chứng gián tiếp cho thấy tính thực tại của thời gian, như việc so sánh gương mặt bạn trong gương lúc này với gương mặt bạn trong tấm hình chụp 30 năm trước. Nhưng bạn không bao giờ tìm thấy bất kỳ bằng chứng trực tiếp nào. Bạn không bao giờ trải qua thời gian, bạn chỉ trải qua khoảnh khắc hiện tại mà thôi. Nếu chỉ xét bằng chứng trực tiếp thì không hề có thời gian và hiện tại là tất cả những gì tồn tại. Bất kỳ điều gì đang tồn tại hay xảy ra đều là biểu hiện của hiện tại.
Chừng nào ta còn kháng cự với nó từ trong nội tâm thì thế giới vẫn còn là một rào cản không thể vượt qua, tách biệt ta với con người thật sự của mình. Rào cản ấy tách biệt ta với sự sống, từ đó sự phân cách giữa thế giới và thượng đế biến mất. Nếu chống lại cái đang diễn ra, ta đang trao quyền định đoạt cho những điều ấy, rồi thế giới sẽ quyết định niềm hạnh phúc và nỗi bất hạnh của ta.
Bản ngã thường có những ham muốn đối lập nhau. Bản ngã muốn những thứ khác nhau ở các thời điểm khác nhau, hoặc thậm chí không biết mình muốn gì ngoại trừ việc không muốn cái đang tồn tại khoảnh khắc hiện tại. Bất cứ khi nào bạn thấy lo âu hay căng thẳng, mục tiêu bên ngoài đã dành quyền kiểm soát và bạn không còn nhìn thấy mục tiêu nội tâm nữa. Bạn quên rằng trạng thái ý thức của mình mới là cái chính yếu, mọi sự còn lại chỉ là thứ yếu.
Tại sao lo âu, căng thẳng hay tiêu cực lại trỗi dậy? Vì bạn đã quay lưng với khoảnh khắc hiện tại. Và tại sao bạn lại làm như vậy? Bạn nghĩ có điều gì đó quan trọng hơn. Bạn quên đi mục đích chính của mình. Một lỗi nhỏ, một diễn giải sai lầm sẽ tạo ra một thế giới đầy khổ đau.
Bản ngã nhìn nhận khoảnh khắc hiện tại theo ba cách: xem khoảnh khắc hiện tại chỉ là một phương tiện để đạt được một mục đích nào đó; xem khoảnh khắc hiện tại là một chướng ngại; hoặc xem khoảnh khắc hiện tại như kẻ thù. Khi bạn phản ứng với hình tướng mà sự sống đang biểu hiện ra vào lúc này, khi bạn xem hiện tại như là một phương tiện, chướng ngại vật hoặc kẻ thù, bạn càng làm cho bản ngã — sự nhận dạng sai lầm bản thân qua hình tướng — càng trở nên mạnh hơn. Từ đó dẫn đến kiểu phản ứng đầy tính chấp ngã. Càng phản ứng nhiều bao nhiêu, bạn càng vướng vào hình tướng nhiều bấy nhiêu. Càng nhận dạng mình qua hình tướng, bản ngã càng trở nên mạnh mẽ. Khi đó, bản thể đích thực của ta không thể tỏa sáng xuyên qua hình tướng được.
Con người tin rằng hạnh phúc là do những điều diễn ra bên ngoài mang lại, tức là phụ thuộc vào hình tướng. Họ không nhận thấy đấy là những điều dễ thay đổi nhất trong vũ trụ. Chúng thay đổi liên tục. Họ xem khoảnh khắc hiện tại hoặc là sai hỏng vì một việc gì đó lẽ ra không nên xảy ra nhưng đã xảy ra, hoặc là thất bại vì một việc gì đó lẽ ra nên xảy ra nhưng đã không xảy ra. Vì thế, họ bỏ lỡ vẻ đẹp hoàn hảo vốn nằm sâu hơn bên trong bản thân sự sống, một sự hoàn hảo vẫn luôn tồn tại nơi đây, vượt lên trên cả những gì đang xảy ra hoặc không xảy ra, vượt lên trên mọi hình tướng.
Bạn muốn khoảnh khắc hiện tại trở thành bạn hay kẻ thù của mình? Khoảnh khắc hiện tại không thể tách rời sự sống, vì thế bạn thật sự đang quyết định mình muốn có mối quan hệ như thế nào với sự sống. Khi bạn quyết định làm cho khoảnh khắc hiện tại trở thành bạn hữu, bạn sẽ phải thực hiện bước đi đầu tiên: trở nên thân thiện với khoảnh khắc hiện tại, chào đón khoảnh khắc hiện tại bất kể nó đến dưới hình thức nào. Bạn sẽ sớm nhận ra kết quả: sự sống trở nên thân thiện với bạn, bạn cảm thấy mọi người đều sẵn sàng hỗ trợ, hoàn cảnh thì hợp tác. Chỉ một quyết định thôi cũng có thể thay đổi toàn bộ thực tại của bạn, nhưng quyết định ấy phải được lặp đi lặp lại nhiều lần cho đến khi nó trở thành lẽ sống tự nhiên.
Loại bỏ thời gian ra khỏi ý thức chính là loại bỏ đi bản ngã hay cái tôi giả tạm. Đây là bài luyện tập tâm linh đích thực duy nhất. Điều chúng ta đang bàn đến đó là loại bỏ thời gian về mặt tâm lý, vốn là mối bận tâm bất tận của tâm trí ương bướng hướng về quá khứ và tương lai, đồng thời cũng là thái độ không sẵn lòng hợp nhất với sự sống. Bằng cách sống hòa hợp với những gì đang tồn tại trong khoảnh khắc hiện tại, chừng nào sự chống đối kháng cự quen thuộc đối với sự sống chuyển thành sự chấp nhận, chừng nào bạn để cho khoảnh khắc hiện tại tồn tại đúng với chính nó, thì bạn sẽ làm tan biến thời gian cũng như cái tôi giả tạm.
Để sống sót, cái tôi phải làm cho thời gian quá khứ và tương lai trở nên quan trọng hơn khoảnh khắc hiện tại. Thời gian là chiều ngang của sự sống, là lớp bề mặt của thực tại. Vậy thì cũng sẽ có chiều dọc, có chiều sâu mà ta chỉ có thể tiếp cận qua cánh cổng của khoảnh khắc hiện tại. Nhận thức là sức mạnh ẩn dấu trong khoảnh khắc hiện tại, và ta cũng có thể gọi nhận thức là sự hiện diện. Mục đích tối thượng cho sự tồn tại của loài người là đưa sức mạnh đó vào trong thế giới này. Mục tiêu chính của ta là để cho ý thức tuôn chảy vào mọi việc mình làm. Còn mục tiêu thứ yếu là những điều ta muốn đạt được khi thực hiện những việc làm ấy.
Trước kia, khái niệm về mục tiêu luôn gắn liền với tương lai. Thì giờ đây, mục tiêu sâu sắc chỉ có thể được tìm thấy ở hiện tại bằng việc phủ nhận thời gian. Mục tiêu thứ yếu nằm trong chiều thời gian, trong khi mục tiêu chính thì không thể tách biệt với hiện tại, nơi đòi hỏi sự phủ nhận thời gian. Vậy hai mục tiêu ấy hòa hợp như thế nào? Bằng cách nhận ra rằng toàn bộ hành trình cuộc đời về cơ bản bao gồm bước đi mà ta đang thực hiện trong khoảnh khắc này. Chỉ có một bước đi duy nhất và bạn phải dành toàn tâm toàn ý cho nó. Nói vậy không có nghĩa là ta không biết mình đang đi về đâu. Bước đi này mới là cái chính, còn đích đến chỉ là phụ. Những gì bạn sẽ gặp ở đích đến hoàn toàn phụ thuộc vào chất lượng của bước đi này. Nói cách khác, tương lai phụ thuộc vào trạng thái ý thức hiện tại của bạn.
Trong khoảnh khắc hiện tại, bạn có thể tiếp cận sức mạnh của sự sống, còn được gọi là thượng đế. Ngay khi bạn xoay lưng lại với hiện tại, thượng đế đã không còn là thực tại trong cuộc sống của bạn và tất cả những gì còn lại với bạn chỉ là ý niệm về thượng đế. Có người tin tưởng, cũng có người phủ nhận. Ngay cả niềm tin vào thượng đế cũng chỉ là sự thay thế nghèo nàn cho sự hiện hữu sống động của thượng đế trong mọi khoảnh khắc cuộc đời bạn.
Vượt qua khuôn khổ tư duy, tư duy là một khía cạnh vô cùng nhỏ của ý thức, của cái tôi đích thực. Điều đang chỗi dậy vào lúc này không phải là một hệ thống niềm tin mới, một tôn giáo mới, một tư tưởng tâm linh mới hay là một câu chuyện thần thoại nữa, mà chính là sự chấm dứt của tất cả những điều đó. Sự chuyển hóa này sâu sắc hơn những gì bạn từng được nghe, từng được biết. Ý thức mới sẽ đưa ta vào trải nghiệm vượt lên trên cả suy nghĩ, nghĩa là giúp ta nhận ra chiều không gian nội tâm, một cõi mênh mông vô hạn hơn cả suy nghĩ. Khi đó, ta không còn nhìn nhận bản thân hay cảm nhận "tôi là ai" qua những dòng suy nghĩ miên man kia. Nhận ra được cái tiếng nói luôn vang vang trong đầu ấy không phải là "tôi", con người đích thực chính là sự giải thoát đích thực.
Vậy thì tôi là ai? Tôi chính là người nhận ra được điều đó. Nhận thức đi trước suy nghĩ. Nhận thức là không gian để suy nghĩ, cảm xúc hoặc giác xác được biểu hiện. Nguyên nhân chính dẫn đến bất hạnh không bao giờ là do hoàn cảnh, mà nó nằm ở cách ta nghĩ ngợi diễn giải về hoàn cảnh. Hãy xem xét những suy nghĩ mà bạn đang nghĩ đến, tách bạch chúng với hoàn cảnh vốn là thứ trung lập, không đúng cũng chẳng sai, bởi lẽ hoàn cảnh luôn chỉ là hoàn cảnh mà thôi. Kia là hoàn cảnh là sự việc, còn đây là những suy nghĩ của tôi về nó. Thay vì thêu dệt nên câu chuyện không thật, hãy giữ lấy dữ kiện có thật. Nắm bắt dữ kiện sẽ giúp bạn cảm thấy tự tin và có khả năng giải quyết vấn đề. Hãy lưu ý rằng suy nghĩ của bạn sẽ tạo ra cảm xúc, cảm nhận cho bạn. Thay vì thả trôi theo dòng suy nghĩ và cảm xúc, hãy là sự tình thức ẩn sau những suy nghĩ và cảm xúc ấy.
Chính tư duy đã cô lập một hoàn cảnh hoặc một sự kiện rồi gian nhãn cho nó là tốt hay xấu, như thể nó là thứ tồn tại tách biệt, không có quan hệ với bất kỳ cái gì. Khi phụ thuộc quá mức vào tư duy, thực tại sẽ phân mảnh. Sự phân mảnh này chỉ là một ảo tưởng, nhưng khi ta mắc kẹt bên trong nó thì nó lại trông có vẻ rất thật. Tuy nhiên, vũ trụ là một tổng thể không phân chia, mà trong đó vạn vật đều kết nối với nhau. Không có cái gì tồn tại tách biệt, không có sự việc nào là ngẫu nhiên, cũng không có sự việc hay sự vật nào tồn tại độc lập hoàn toàn tách biệt. Các nguyên tử cấu tạo nên thân xác của bạn cũng từng được tu luyện trong các vì sao, và nguyên nhân dẫn đến những sự việc dẫu là nhỏ nhất thì trên thực tế cũng là nhiều vô hạn và có liên quan đến toàn bộ vạn vật theo những cách không thể hiểu được. Nếu muốn truy ra nguyên nhân của bất kỳ sự việc nào, ta cần quay trở về thời điểm khởi nguồn sinh ra sự việc ấy. Vũ trụ vốn không hỗn loạn; bản thân từ "vũ trụ" có nghĩa là trật tự, nhưng đây không phải là thứ trật tự mà trí óc con người có thể nhận thức thấu đáo. Mặc dù đôi khi con người có thể hiểu được sơ lược, chỉ khi nào lòng ta đủ tĩnh tại và sự ồn ào xáo động của tư duy lắng xuống thì ta mới có thể nhận ra trật tự hài hòa ẩn chứa ở nơi đây, một trật tự thiêng liêng hướng thượng mà trong đó mỗi vật đều có vị trí hoàn hảo của riêng mình và không thể là cái gì khác ngoài chính nó.
Tâm trí ta thoải mái và dễ chịu hơn ở trong công viên có phong cảnh đẹp và được bài trí theo trật tự vì cảnh quan ấy đã được xếp đặt nhờ vào quá trình tư duy chứ không tự nhiên được hình thành. Ở trong công viên có một trật tự mà tâm trí có thể hiểu được, còn trong khu rừng thì tồn tại một trật tự mà ta không thể nào lý giải, cho nên tâm trí xem đấy là sự hỗn loạn. Có cái gì đó vượt trên cả phạm trù tốt xấu, ta không thể hiểu nó bằng lối suy nghĩ thông thường của mình mà chỉ có thể cảm nhận được nó khi ngừng tư duy, đi vào trạng thái tĩnh tại, giữ mình tỉnh thức và không cố gắng hiểu hay giải thích điều gì cả. Chỉ khi đó ta mới có thể nhận ra trật tự thiêng liêng của khu rừng. Ngay khi cảm nhận được sự hài hòa ẩn dấu, ta mới nhận ra mình không tách rời khỏi nó. Từ đó, ta sẽ chủ động hòa mình vào cái thiêng liêng. Theo cách này, thiên nhiên sẽ giúp ta kết nối với toàn bộ sự sống.
Đây là điều đang diễn ra với hầu hết mọi người. Ngay khi nhận biết được điều gì đó, bản ngã hay cái tôi giả tạm liền đặt tên cho nó, diễn giải nó, so sánh nó với cái khác, thích nó, ghét nó, gọi nó là tốt hoặc xấu. Tất cả đều bị giam cầm, bị đóng khuôn bởi các khuôn khổ tư duy, bởi cái ý thức chỉ hướng về đối tượng. Ta không thể thức tỉnh về mặt tâm linh cho đến khi việc đặt tên đầy khiên cưỡng và vô thức ấy dừng lại, hoặc ít nhất là ta bắt đầu có ý thức về việc làm ấy và qua đó có thể nhận biết được khi nó diễn ra. Chính việc đặt tên, gián nhãn đã giúp cho bản ngã giữ vững vị thế bất kham, bất khả xâm phạm của nó. Bấy lâu nay, đến khi nào tình trạng ấy dừng lại hoặc bạn chớm nhận thức về nó thì không gian nội tâm sẽ mở ra và bạn không còn bị cái tâm trí suy nghĩ miên man kia chiếm hữu nữa. Hãy chọn một món đồ ở gần bạn nhất: cây bút, chiếc ghế, cái ly, chậu cây, và khám phá nó bằng thị giác, nghĩa là nhìn nó với niềm thích thú, gần như là tò mò. Tránh dùng bất kỳ vật nào gợi nhắc về quá khứ, chẳng hạn như bạn đã mua nó ở đâu, ai đã trao nó cho bạn. Dĩ nhiên cũng nên tránh dùng những vật có chữ viết như cuốn sách vì nó sẽ kích thích bạn suy nghĩ. Cứ thư giãn và tỉnh táo, đừng căng thẳng, hoàn toàn tập trung vào đối tượng quan sát mọi chi tiết. Nếu có suy nghĩ nào tuôn ra, đừng để mình bị cuốn vào, bởi ở đây bạn không quan tâm đến những suy nghĩ mà chỉ quan tâm đến những hành vi và nhận thức mà thôi. Bạn có thể tách suy nghĩ miên man ra khỏi nhận thức không? Bạn có thể nhìn mà không có tiếng nói nhận xét, đưa ra kết luận, so sánh hay cố gắng tìm hiểu nào vang lên trong đầu không?
Sau vài phút, hãy đảo mắt quanh căn phòng hoặc bất cứ nơi nào bạn đang ngồi. Ánh nhìn của bạn hướng về vật nào sẽ làm cho vật ấy trở nên bừng sáng. Sau đó, hãy lắng nghe bất kỳ âm thanh nào vang dậy, cũng như hãy lắng nghe với sự chú tâm giống như cách bạn nhìn lúc nãy. Một số âm thanh đến từ tự nhiên như tiếng nước chảy, tiếng gió thổi, tiếng chim hót, trong khi những âm thanh khác do con người tạo ra. Một số âm thanh có thể dễ chịu, còn những âm thanh khác thì không. Tuy nhiên, đừng phân biệt tốt xấu. Để cho mỗi âm thanh tồn tại đúng với chính nó, không cần diễn giải, chỉ cần thả lỏng, thư giãn nhưng tỉnh táo chú ý. Khi nhận thức mà không diễn giải hay gián nhãn, nghĩa là không thêm thắt bất cứ suy nghĩ nào vào nhận thức của mình, ta mới có thể cảm nhận được mối liên hệ sâu sắc giữa các sự vật tưởng chừng như tách biệt.
Hãy xem liệu bạn có thể nắm bắt, tức là chú ý đến tiếng nói trong đầu, ví dụ như ngay lúc nó phản ánh về điều gì đó chẳng hạn, và hãy thừa nhận nó đúng với sự tồn tại của nó. Tiếng nói của bản ngã hay cái tôi giả tạm chẳng gì khác hơn là một khuôn mẫu tư duy được định hình theo hoàn cảnh. Bất cứ khi nào chú ý đến tiếng nói ấy, bạn cũng sẽ nhận thấy bạn không phải là tiếng nói đó, mà bạn là người nhận thức về nó. Thật sự, ta chính là nhận thức đang ý thức về tiếng nói vang lên trong đầu. Từ nhận thức, suy nghĩ hay tiếng nói vang lên trong đầu sẽ sinh ra. Nhận biết được điều đó, ta mới có thể giải thoát mình khỏi bản ngã, khỏi cái tâm trí bất kham.
Mọi khái niệm cũng như mọi công thức toán học đều không thể giải thích được cái vô hạn. Không một ý nghĩa nào có thể gói gọn sự mênh mông của tổng thể thực tại là một tổng thể thống nhất, nhưng chính tư duy đã phân cắt nó thành nhiều mảnh và khiến ta có những diễn giải sai lầm ngay từ nền tảng. Ví dụ như có những sự vật sự việc tồn tại tách biệt hay cái này là nguyên nhân của cái kia. Mọi thứ đều là một phần không thể tách rời của tổng thể. Đây là sự thật mà trí óc con người không thể nắm bắt hoàn toàn, bởi lẽ tư duy chỉ có thể hoạt động dựa trên sự phân chia và phân loại. Nhưng khi ta đặt mình ngoài giới hạn của tư duy, ta có thể cảm nhận được mối liên hệ sâu sắc với vạn vật, một sự liên kết không thể diễn tả bằng lời.
Khi bạn bước vào trạng thái hiện hữu hoàn toàn, bạn sẽ nhận ra rằng không có sự phân chia giữa bạn và thế giới xung quanh. Bạn và mọi thứ khác đều là một phần của một tổng thể lớn hơn, một sự sống duy nhất. Đây là sự nhận thức sâu sắc mà không thể đạt được chỉ bằng tư duy lý trí. Bạn phải trải nghiệm nó, sống trong khoảnh khắc hiện tại và để mình hòa quyện với sự sống.
Sự nhận thức này không chỉ mang lại cảm giác bình an và hạnh phúc, mà còn giúp bạn giải thoát khỏi những ràng buộc của bản ngã. Bạn không còn cần phải đấu tranh để bảo vệ cái tôi của mình trước những thách thức của cuộc sống. Thay vào đó, bạn có thể chấp nhận mọi điều xảy ra với lòng biết ơn và sự hiểu biết, bởi vì bạn biết rằng tất cả đều là một phần của sự sống duy nhất.
Để đạt được trạng thái này, bạn cần thực hành sự hiện hữu một cách thường xuyên. Bất cứ khi nào bạn bị cuốn vào dòng suy nghĩ miên man, hãy dừng lại và trở về với hiện tại. Hãy chú ý đến hơi thở của mình, cảm nhận cơ thể của mình và quan sát mọi điều xung quanh với tâm thức tỉnh táo. Khi bạn thực hành sự hiện hữu, bạn sẽ dần dần nhận ra rằng bạn không phải là những suy nghĩ hay cảm xúc của mình, mà bạn là không gian nhận thức mà trong đó những suy nghĩ và cảm xúc ấy xuất hiện.
Hãy để cho sự hiện hữu trở thành trạng thái tự nhiên của bạn. Khi bạn sống trong sự hiện hữu, bạn sẽ thấy cuộc sống trở nên đơn giản hơn, nhẹ nhàng hơn và đầy ý nghĩa hơn. Bạn sẽ không còn bị chi phối bởi quá khứ hay lo lắng về tương lai, mà chỉ sống trong khoảnh khắc hiện tại, nơi mà tất cả những điều tốt đẹp nhất của cuộc sống đều tồn tại.
Và khi bạn làm được điều đó, bạn sẽ thấy rằng không có gì quan trọng hơn khoảnh khắc hiện tại. Bạn sẽ nhận ra rằng sự sống luôn diễn ra ngay bây giờ, và bạn luôn có thể chọn cách bạn phản ứng với nó. Bạn có thể chọn sống với lòng biết ơn, với sự chấp nhận và với tình yêu thương, hoặc bạn có thể chọn sống với lo âu, căng thẳng và sự chống đối. Quyết định là ở bạn, và sự hiện hữu chính là chìa khóa để mở cánh cửa đến với cuộc sống đầy ý nghĩa và hạnh phúc.